Podwzgórzowy czynnościowy brak miesiączki – przyczyny powstawania zaburzenia. FHA.
Czy słyszeliście kiedykolwiek o triadzie sportsmenek? Triada sportsmenek obejmuje: zaburzenia odżywiana, zaburzenia cyklu menstruacyjnego oraz osteoporozę. Triada sportsmenek kojarzona jest przede wszystkim z występowaniem u zawodowych sportowców, o niskiej masie ciała i bardzo szczupłej umięśnionej sylwetce. Jednak, jak się okazuje, problem wtórnego czynnościowego braku miesiączki zaczyna dotykać coraz więcej kobiet, które nie zajmują się sportem zawodowo.
Dlaczego tak się dzieje?
Chyba większość z nas posiada konto na Facebooku czy Instagramie. Nie trudno zauważyć, że Internet wykreował nowy typ kobiecej sylwetki i tym samym zmotywował wiele kobiet do dbania o swoją dietę i aktywność fizyczną. Jako dietetyk cieszę się, że wzrasta zainteresowanie ludzi zdrowym żywieniem i ćwiczeniami. Dzięki temu wiele osób pozbywa się dodatkowych kilogramów. Jednak wiele kobiet traci swoje zdrowie. Bardzo dobrym przykładem jest właśnie podwzgórzowy czynnościowy brak miesiączki.
Podwzgórzowy czynnościowy brak miesiączki jest problemem, który dotyka coraz więcej kobiet. Jednak dla wielu osób jest to temat bardzo wstydliwy, więc mało kobiet rozmawia o nim poza gabinetem lekarskim. Bardzo często cykl menstruacyjny u kobiet ulega różnym zaburzeniom, długość cyklu wydłuża się, skraca się, bądź miesiączka całkowicie zanika na wiele miesięcy a nawet lat.
Oczywiście przyczyn wtórnego braku miesiączki może być wiele. Diagnostyką zajmuje się lekarz przeprowadzając szczegółowy wywiad i zlecając wykonanie badań. Czasami kobiety kierowane są do szpitala na dokładną diagnostykę.
Jakie są przyczyny podwzgórzowego czynnościowego braku okresu?
Podwzgórzowy czynnościowy brak miesiączki może rozwinąć się wskutek:
– stosowania diet o obniżonej kaloryczności – czyli zbyt małej dostępności energii (kcal)
Dietą o obniżonej kaloryczności może być nawet dieta 1700 kcal. Z pozoru wydaje się, że ta ilość kalorii jest wystarczająca dla kobiety, jeśli jednak taką dietę zastosuje kobieta o wzroście 175 cm, masie ciała 75kg, ćwicząca intensywnie przez 1,5h 5-6x w tygodniu, to prawdopodobnie będzie ona generowała duży deficyt energetyczny.
– wysokiej aktywności fizycznej
Jest to kwestia bardzo indywidualna. Podwzgórzowy czynnościowy brak miesiączki może dotyczyć kobiet, które nie podejmują aktywności fizycznej, jednak jest to rzadkość.
Za najbardziej niebezpieczne i najczęściej występujące uważa się połączenie dużej aktywności fizycznej z dietą o obniżonej kaloryczności – czyli nie pokrywającej zapotrzebowania dziennego kobiety.
– utraty masy ciała
Utrata masy ciała już na poziomie 10-15% wagi początkowej może powodować zaburzenia miesiączkowania. Im szybsza utrata masy ciała, tym jest to bardziej niebezpieczne.
– niskiego poziomu tkanki tłuszczowej
Tkanka tłuszczowa jest miejscem, w którym wydziela się wiele adipokin, jedną z nich jest leptyna, której poziom zależy od ilości tkanki tłuszczowej. Im niższy poziom tkanki tłuszczowej, tym niższy poziom leptyny, która m.in. odpowiada za dojrzewanie płciowe oraz wpływa na poziom estradiolu podczas cyklu miesiączkowego, prowadząc do jego obniżenia przy niskim poziomie tkanki tłuszczowej, co skutkuje obniżeniem płodności kobiety poprzez upośledzenie owulacji oraz implantacji zarodka[1],[2].
– stresu
Stresem dla organizmu z pewnością będą długotrwały deficyt kaloryczny oraz wysoka aktywność fizyczna. Częste intensywne treningi, bez wystarczającego odpoczynku, podwyższają poziom kortyzolu[3], jednak podobny efekt może zostać wywołany również poprzez duży stres psychiczny bez aktywności fizycznej[4].
– wskazuje się również na znaczenie genetyki, która również może mieć swój udział w powstawaniu podwzgórzowego czynnościowego braku miesiączki.
Niestety, trudno jest dokładnie określić poziom deficytu energetycznego, częstotliwość i intensywność ćwiczeń, a także natężenie poziomu stresu powodujące wystąpienie FHA, gdyż u każdej kobiety natężenie wymienionych czynników jest różne. Jednocześnie wskazuje się, że największe znaczenie w powstawaniu FHA ma zmniejszona podaż kalorii i nadmierny wysiłek fizyczny bez względu na aktualną masę ciała kobiety[5].
Dieta i nawyki żywieniowe kobiety z czynnościowym wtórnym brakiem okresu.
Wśród kobiet z FHA obserwuje się szeroki wachlarz różnych nawyków żywieniowych. Bardzo charakterystyczny dla nich jest „strach” związany z określoną grupą produktów np. z nabiałem, czy konkretną grupą makroskładników np. ograniczanie tłuszczu, węglowodanów (w ostatnim czasie bardzo popularne). Jednocześnie, cechą wspólną tych kobiet jest prowadzenie długotrwałego deficytu kalorycznego – czyli dostarczanie zbyt małej ilości kalorii w stosunku do swojego zapotrzebowania.
Większość kobiet z FHA:
- zazwyczaj wybiera produkty niskokaloryczne, niskotłuszczowe, niskowęglowodanowe,
- unika spotkań towarzyskich, które kojarzone są ze wspólnym spożywaniem jedzenia, a także posiłków przynoszonych przez kolegów do pracy. Przyczyną takiego zachowania jest brak kontroli nad procesem przygotowywania tych posiłków, a więc i obliczenia wartości kalorycznej danego posiłku.
- skrupulatnie planuje wcześniej rozkład posiłków w ciągu dnia. Ponadto większość kobiet przygotowując się do wyjścia do restauracji, przegląda wcześniej szczegółowo menu w poszukiwaniu posiłków niskokalorycznych, które mogą wkomponować w swój bilans kaloryczny. Kobiety z FHA każdą nieplanowaną nadwyżkę kalorii rekompensują dodatkowym treningiem, a za spożycie innego/nieplanowanego posiłku często każą same siebie, przykładowo ograniczając spożycie kalorii następnego dnia.
- unika deserów,
- wybiera sztuczne słodziki,
- ignoruje głód,
- chętnie przygotowuje posiłki bliskim i unika jedzenia przygotowywanego przez bliskich.
Kobiety z podwzgórzowym wtórnym brakiem miesiączki zazwyczaj podziwiane są przez bliskich za swoją samodyscyplinę, chęć do ćwiczeń, brak wymówek oraz „wzorową” dietę. Najczęściej taka kobieta staje się przykładem do naśladowania dla innych, co napędza ją jeszcze bardziej do podejmowania aktywności fizycznej i stawiania sobie kolejnych celów, np. osiągnięcie niższego poziomu tkanki tłuszczowej.
Reżim treningowy i dietetyczny jest bardzo ciężko przerwać i zazwyczaj próby tłumaczenia i rozmów nic nie dają. Kobiety najczęściej są w stanie zmienić dotychczasowy styl życia dopiero w momencie, kiedy pragną dziecka lub kiedy doznają jakiejś kontuzji, która najczęściej wynika z obniżonej gęstości kości, charakterystycznej dla FHA.
[1] Chavarro JE, Willett WC, Skerrett PJ. The fertility diet. Mc Grew Hill. New York. 2007.
[2] Szostak-Węgierek D. Sposób żywienia a płodność. Med Wieku Rozwoj 2011; 15(4):431-436.
[3] Hill EE, et all. Exercise and Circulating Cortisol Levels: The intensity Threhold Effect. Journal of Endocrinological Investigation 31(7)2008:587-91. doi:10.1007/BF03345606.
[4] Edozien L.C. Mind over Matter. Psychological factor and the Menstrual Cycle. Current Opinion in Obstetrics and Gynecology.18(4)2006:452-56. doi:10.1097/01.gco:0000233942.67049.ad
[5] Rinaldi NJ, Buckler SG, Esq, Waddell LS. No Period. Now What? Antica Press. Waltham MA 2016.
